Richtlijnen en maatregelen voor een Rechtvaardige Transitie in België
Het Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling heeft twee onderzoekers de opdracht gegeven om de rapporten en adviezen samen te vatten die werden opgesteld in het kader van de Staten-Generaal van de Rechtvaardige Transitie. De resultaten van dit onderzoek kunnen nu worden bekendgemaakt. Ze beschrijven de principes en maatregelen die kunnen bijdragen aan een rechtvaardige transitie voor iedereen. De onderzoekers brengen de belangrijkste uitdagingen naar voren voor de ontwikkeling van een 'Just Transition Policy Package' (JTPP), bedoeld om beleidsmakers te begeleiden in hun besluitvorming.
Voortzetting van het participatieve proces van de Staten-Generaal
De Staten-Generaal werden geïnitieerd door de Belgische minister van Klimaat, Milieu, Duurzame Ontwikkeling en de Green Deal. Alle sectoren van de samenleving werden betrokken via vier soorten consultaties, die enerzijds resulteerden in de conferentie voor een Rechtvaardige Transitie in België (november 2023) en anderzijds in een conferentie over een Rechtvaardige Transitie in het kader van het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie (maart 2024). Uit dit participatieve proces kwamen vier rapporten voort met aanbevelingen van actoren uit de vier pijlers van de Staten-Generaal: academische experts van het "Hoog Comité", burgers van de "Agora", maatschappelijke organisaties van het "Forum", en de federale overheidsdiensten. Alle rapporten en bijdragen zijn hier beschikbaar.
Een reeks concrete maatregelen
Een rechtvaardige transitie is een klimaattransitie die het doel van "netto nul emissies" tegen 2050 zonder uitstel bereikt, terwijl ervoor wordt gezorgd dat deze transitie eerlijk en rechtvaardig verloopt.
Om dit doel te bereiken, stelt de studie een reeks maatregelen voor, namelijk een 'Just Transition Policy Package' (JTPP). Een wijziging in relatieve prijzen is een van de cruciale onderdelen van de transitie naar een klimaatneutrale economie. Het gaat erom duurzame goederen en diensten betaalbaarder te maken, terwijl vervuilende alternatieven duurder worden. Deze verandering is essentieel om de samenleving te stimuleren duurzame praktijken toe te passen en te innoveren met het oog op netto nul emissies.
Maar deze evolutie brengt risico’s met zich mee. Ze kan regressief van aard zijn en huishoudens met lage inkomens en andere kwetsbare groepen in de samenleving disproportioneel zwaar treffen.
Om ervoor te zorgen dat niemand wordt achtergelaten in de transitie naar een klimaatneutrale samenleving, moet een goed ontworpen pakket maatregelen voor een rechtvaardige transitie ook maatregelen omvatten om de negatieve effecten van deze verandering te verzachten.
Noodzaak van samenwerking tussen de gewesten en de federale overheid
Als België een rechtvaardige transitie wil realiseren waarbij niemand wordt achtergelaten, is het essentieel om een doeltreffende coördinatie en samenwerking tot stand te brengen, in het bijzonder tussen de drie gewesten en de federale overheid. De verwevenheid van de uitdagingen waarmee het beleid inzake rechtvaardige transitie wordt geconfronteerd, vereist een systematische en holistische visie, belichaamd door een ‘pan-governmental’ aanpak op overheidsniveau.
Dit zou moeten leiden tot een masterplan met duidelijke en meetbare doelstellingen, gegevensverzameling, monitoring en evaluatieprocessen. Deze aanpak ondersteunt de aanbevelingen die voortkwamen uit de Staten-Generaal, zoals die van het Hoog Comité, dat pleit voor de oprichting van een kenniscentrum voor een rechtvaardige transitie.
De auteurs van het rapport hebben hun onderzoeksresultaten gestructureerd in vier onderdelen:
- Beschrijving van de uitdagingen die het JTPP moet aanpakken;
- De beginselen en voorwaarden waarop het JTPP moet worden gebaseerd;
- De concrete maatregelen van het JTPP;
- De implicaties van het voorgestelde scenario.